W przeciwieństwie do uogólnionych zaburzeń rozwojowych (jak np. upośledzenie umysłowe) specyficzne zaburzenia uczenia się mają charakter ograniczony. Występują one u osób zdrowych, nie odbiegających od normy, niekiedy wręcz wybitnie uzdolnionych w konkretnych dziedzinach. Mogą ujawniać się w pojedynczym aspekcie, np. w posługiwaniu się mową, umiejętności liczenia czy sprawności ruchowej. Najbardziej znanym zaburzeniem tego typu – zarówno w środowisku badaczy, jak i wśród zwykłych ludzi – jest dysleksja, czyli trudności w prawidłowym czytaniu oraz pisaniu. Chociaż dysleksja, a także inne trudności w uczeniu się omawiane są najczęściej na przykładzie dzieci, w rzeczywistości dotyczą one wszystkich grup wiekowych. Do zauważenia problemu dochodzi najczęściej właśnie w warunkach szkolnych, jednak w wielu przypadkach zostaje on zidentyfikowany dopiero w okresie studiów. Na niższych etapach edukacji osoby dotknięte zaburzeniami są w stanie pokonać trudności samodzielnie, jednak w pewnym momencie napotykają one barierę niemożliwa do pokonania bez fachowej pomocy (Ferri, Gregg i Heggoy, 1997; za: Carson, Butcher i Mineka, 2003).
Najbardziej rozpowszechniony pogląd, dotyczący genezy zaburzeń uczenia się, jako źródło wskazywał subtelne uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego, czego efektem było osłabienie zdolności poznawczych. W przypadku dysleksji jako przyczyna często podawana jest rozwojowa asymetria półkul mózgowych – lewa półkula, odpowiadająca za funkcje językowe, nie jest w pełni rozwinięta (Beaton, 1997; Obrzut, Paquette i Flores, 1997; za: Carson, Butcher i Mineka, 2003). Z biegiem lat stosowany powszechnie termin „nieznaczna dysfunkcja mózgu” stał się jednak problematyczny – nie u wszystkich pacjentów dało się ją jasno określić. Schorzenia takie jak padaczka czy zaburzenia wynikające z doznanego w przeszłości urazu głowy zaobserwować można w stosunkowo niewielkiej liczbie przypadków. W pozostałych bezpośrednia przyczyna pozostaje niejednoznaczna. Obecnie uznaje się, iż nie ma wystarczających dowodów, pozwalających z całą pewnością stwierdzić, że zaburzenia uczenia się prowokowane są przez niedobory neurologiczne (Schwartz, Johnson, 1985; za: Carson, Butcher i Mineka, 2003).
Inna grupa specjalistów jako przyczynę trudności wskazuje kwestie genetyczne – zaburzenia uczenia się miałyby wówczas być przekazywane z pokolenia na pokolenie. Rola dziedziczenia nie została jednak wystarczająco udokumentowana, z pomocą poprawnych metodologicznie badań.
Interesujące podejście do problemu zaprezentował w 1986 roku Worden (za: Carson, Butcher i Mineka, 2003) – zasugerował porównanie sposobów uczenia się uczniów dobrych, z tymi stosowanymi przez osoby wykazujące różnego rodzaju problemy w nauce. Przeprowadzenie tego typu analizy porównawczej pozwala na wyodrębnienie problematycznych kwestii, np. niewłaściwej strategii zapamiętywania lub braku motywacji. Zgromadzona na tej podstawie wiedza dotycząca konkretnego przypadku pozwala na opracowanie strategii uczenia się, daje szansę na prawidłowy rozwój w szkolnych warunkach. Mimo tego nie udziela ona jednoznacznej odpowiedzi jakie są rzeczywiste przyczyny występowania zaburzenia.
Geneza specyficznych zaburzeń uczenia się nadal pozostaje zagadką dla badaczy. Temat ten stał się impulsem do przeprowadzenia wielu analiz, jednak konkretny czynnik lub grupa czynników wywołujących dysfunkcje nie została jeszcze zidentyfikowana. Warto jednak zauważyć, że mimo nieznajomości przyczyn, wypracowane zostały stosunkowo skuteczne metody niwelowania skutków tego typu zaburzeń. Dzięki temu dotknięte trudnościami w uczeniu się osoby mogą prawidłowo funkcjonować w społeczeństwie.
- Źródła:
- Adams, L. T., Worden, P. E. (1986). Script development and memory organization in preschool and elementary school children. Discourse Processes 9, str. 149-66.
- Beaton, A. (1997). The relation of planum temporale asymmetry and morphology of the corpus callosum to handedness, gender and dyslexia: A review of the evidence. Brain and Language, 60, 255-322.
- Carson, R. C., Butcher, J. N., Mineka, S. (2003). Psychologia zaburzeń. Gdańsk: GWP, str. 785-790.
- Ferri, B.A., Gregg, N., Heggoy, S.J. (1997). Profiles of college students demonstrating learning disabilities with and without giftedness. Journal of Learning Disabilities, 30 (5), str. 552-559.
- Obrzut, J. E., Paquette, A., Flores, M. M. (1997). On the neurobiological and neuropsychological basis of learning disabilities. The neuropsychology handbook: Behavioral and clinical perspectives, 2nd edition. New York: Springer Publishing Company, str. 237-266.
- Schwartz, S., Johnson, J. H., (1985). Psychopathology of Childhood (2nd Edition), New York: Pergamon Press, str. 480.