Jak wpływać na percepcję?

Angielski filozof John Locke wykonał kiedyś interesujące doświadczenie. Jedną dłoń zanurzył w gorącej wodzie, a drugą w zimnej. Po czym wyjął obydwie dłonie i zanurzył w letniej wodzie. Łatwo się domyślić, że dłoń zanurzona wcześniej w gorącej wodzie odczuwała letnią jako zimną, a dłoń zanurzona w zimnej – jako ciepłą (przytoczone za: Zimbardo i Ruch, 1994). Nie trzeba być jednak wielkim angielskim filozofem, żeby chociażby intuicyjnie zrozumieć sens niniejszego zjawiska. W psychologii poznawczej nosi ono nazwę adaptacji sensorycznej, polegającej na zmianie czułości narządu zmysłu w związku z intensywnością bodźca.

Adaptacja sensoryczna nie jest jednakże jedynym czynnikiem wyznaczającym sposób, w jaki dane zjawisko jest spostrzegane. Istnieje kilka dodatkowych czynników, które mają realny wpływ na to, w jaki sposób odbieramy rzeczywistość (Reber, 2000). Wystarczy chociaż w minimalny sposób zmienić któryś z tych czynników, żeby nasza percepcja również uległa zmianie.

Otóż zdarzenie zostanie zinterpretowane przez nasz mózg wówczas, gdy zostanie dostrzeżone. Wydaje się, że takie stwierdzenie jest tautologią, ale to nieprawda. Przecież nasza uwaga jest wybiórcza – koncentrujemy się, mniej lub bardziej świadomie, na jakichś aspektach otoczenia, tłumiąc w tym samym momencie pozostałe bodźce. Doskonałym przykładem takiej sytuacji jest chociażby czytanie tego tekstu. Wodząc wzrokiem po ekranie komputera, nie zwracamy uwagi na pozostałe bodźce tak długo, dopóki o nich nie pomyślimy lub dopóki nam nie przeszkadzają. Owszem, nasz mózg wytłumi rozpraszające sygnały, ale z pewnością ich nie zignoruje (MacDonald, 2009).

Kolejnym czynnikiem wpływającym na percepcję są nasze przyzwyczajenia oraz wiedza ogólna, składające się na tzw. stałość postrzegania. W tym ujęciu stałość postrzegania polega na odbieraniu rzeczywistości w formie zbliżonej do tej, którą poznaliśmy wcześniej. Widząc grzbiet książki na półce nieświadomie wnioskujemy, że ma ona tradycyjny, prostokątny kształt. Jest to wiedza poparta doświadczeniem, chociaż z rzeczywistością może mieć niewiele wspólnego – przecież książka może być kwadratowa. Analogicznie ktoś, kto przez całe życie obserwuje pewne zjawiska przebywając w konkretnym środowisku, będzie miał problemy z obserwacją podobnych, ale nie identycznych zjawisk w środowisku o odmiennych cechach (Turnbull, 1961).

Bardzo duży wpływ na percepcję ma motywacja oraz nastawienie (Allport, 1955). Osoba głodna zupełnie inaczej będzie postrzegać artykuły spożywcze lub ich reklamy, niż ktoś najedzony. Ktoś, kto się dobrze czuje w tłumie, może w niektórych sytuacjach czuć do niego niechęć – na przykład wtedy, gdy się śpieszy, a tłum uniemożliwia szybkie poruszanie się.

Warto również pamiętać o prawdopodobnie największej grupie czynników mających wpływ na percepcję. Są to zniekształcenia, halucynacje oraz złudzenia. Ich przyczyna może leżeć w nastawieniu emocjonalnym (strach, stres, psychoza), a także w dużym zmęczeniu lub braku snu. Stosowanie niektórych leków również może wpływać na percepcję. Z kolei czysto neurologiczna niedoskonałość naszych receptorów oraz mózgu powoduje złudzenia – najczęściej optyczne lub słuchowe. Po prostu mózg często ignoruje pojedyncze zjawiska starając się automatycznie tworzyć bardziej kompletny i jednorodny, ale nie zawsze prawdziwy, obraz rzeczywistości (MacDonald, 2009).

Niestety, wiedza o sposobie funkcjonowania mózgu oraz percepcji wciąż jest przez większość osób uważana za wiedzę tajemną, a w najlepszym wypadku niepotrzebną. Jest to błędne podejście, o czym doskonale wiedzą politycy czy specjaliści od marketingu, którzy stosując naprawdę proste sztuczki są w stanie wmówić nieświadomym odbiorcom nawet najbardziej absurdalne potrzeby.

Bibliografia:
Allport, F.H. (1955). Theories of perception and the concept of structure. New York: Wiley.
MacDonald, M. (2009). Mózg. Nieoficjalny podręcznik. Gliwice: Wydawnictwo Helion.
Reber, Arthur S. (2000). Słownik psychologii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Turnbull, C.M. (1961). Some observations regarding the experiences and behavior of BaMbuti Pygmies. American Journal of Psychology, 74, s. 304 – 308.
Zimbardo, P.G., Ruch, F.L. (1994). Psychologia i życie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Related Posts