Podejmowanie różnego rodzaju decyzji stanowi nieodłączny element naszego codziennego życia.
Dotyczy ono w równym stopniu kwestii błahych, jak i istotnych dylematów – przykładem może być chociażby wybór kierunku studiów czy decyzja o zakupie własnych czterech kątów. Niezależnie od powagi sytuacji i złożoności problemu schemat działania naszego mózgu pozostaje niezmienny.
Uczestniczą w nim elementy emocjonalne, poznawcze oraz motywacyjne (Svenson, 1992, 1996; za: Nęcka, Orzechowski, Szymura, 2006).
Pełen przebieg procesu decyzyjnego podzielić można na kilka faz. Pierwszą z nich stanowi faza przeddecyzyjna, w obrębie której wyróżniamy dwie czynności: zdefiniowanie problemu decyzyjnego oraz zbieranie możliwie jak najdokładniejszych informacji o dostępnych opcjach.
W tym celu korzystamy zarówno ze źródeł dostępnych w naszym otoczeniu, jak i zasobów własnej pamięci (Falkowski, Tyszka, 2001; Rohrbaugh, Shanteau, 1999; Svenson, 2003; za: Nęcka, Orzechowski, Szymura, 2006).
Po zakończeniu etapu przygotowawczego, który porównać można do wylewania fundamentów pod budowę domu, nadchodzi czas na właściwy proces decyzyjny. Zdaniem badaczy polega on na stopniowym wyróżnianiu jednej możliwej opcji spośród pozostałych. Wieloetapowy charakter procesu przyrównać można – pozostając w tematyce architektury – do wznoszenia ściany z cegieł. Każda cegiełka symbolizuje tutaj fragment wiedzy zgromadzonej w związku z danym zagadnieniem, a także argumenty, mające przekonać nas samych o słuszności wyboru. Wyróżnianie nosi pewne znamiona procesu twórczego – niekiedy jego efektem bywa wytworzenie zupełnie nowych opcji, zupełnie nieznanych bądź nieuświadomionych na etapie wstępnym (Svenson, 1992, 1996; za: Nęcka, Orzechowski, Szymura, 2006).
Według Rohrbaugh i Shanteau (1999; za: Nęcka, Orzechowski, Szymura, 2006) zasadniczym elementem procesu decyzyjnego jest dokonanie oceny ważności zebranych wcześniej informacji.
Część zgromadzonych danych okaże się priorytetowa, reszta zostanie uznana natomiast za niezbyt, lub wręcz w ogóle nieistotną. Tego typu podział nie ma uniwersalnego charakteru – dla każdej jednostki będzie on przebiegał w nieco inny sposób. Część z nas decydując o zakupie nowego sprzętu elektronicznego najwyżej będzie cenić sobie nowoczesność i funkcjonalność. Dla innych najistotniejszą kwestię stanowić może estetyczny i nowatorski design, czy rekomendacje użytkowników. Bezpośrednią przyczyną podjęcia decyzji jest właśnie uznanie pewnych przesłanek za ważne i traktowanie ich jako wyróżników.
Ostatni etap stanowi tzw. faza postdecyzyjna. Nierzadko wiąże się ona z pojawieniem się wątpliwości co do słuszności podjętej decyzji. W tym momencie nasz mózg uruchamia swoisty system obronny, chroniący nas przed dysonansem poznawczym. Zaczynamy przekonywać samych siebie, że dokonaliśmy dobrego wyboru – podświadomie podwyższamy atrakcyjność wybranej przez nas opcji i deprecjonujemy konkurencyjne propozycje.
Faza postdecyzyjna obejmuje również próbę dokonania analizy informacji zwrotnych, co w przyszłości zaowocować może podejmowaniem bardziej racjonalnych decyzji. W końcu jak mawiano już w czasach starożytnych – „nauczycielem wszystkiego jest praktyka” (Svenson, 2003, 1996; za: Nęcka, Orzechowski, Szymura, 2006).
- Źródła
- Falkowski, A., Tyszka, T. (2001). Psychologia zachowań konsumenckich. Gdańsk: GWP
- Nęcka, E., Orzechowski, J., Szymura, B. (2006). Psychologia poznawcza. Warszawa: PWN. str. 312-314
- Rohrbaugh, C. C., Shanteau, J. (1999). Context, process, and experience: Research on applied judgment and decision making. W: F. T. Durso (red.) Handbook of applied cognition (str. 115-139). Chichester, UK: Wiley.
- Svenson, O. (1992). Differentation and consolidation theory of human decision making: A frame of reference for the study of pre- and postdecision processes. Acta Psychologica, 80, str. 143-168
- Svenson, O. (1996). Decision making and the search for fundamental psychological regularities: what can be learned from a process perspective? Organizational Behavior and Human Decision Processes, 65, str. 252-267
- Svenson O. (2003). Values, affect, and processes in human decision making: A differentation and consolidation theory perspective. W: S.L. Schneider, J. Shanteau (red.), Emerging perspectives in decision reaserch (str. 287-326). New York: Cambridge University Press