Nie wszystkie napływające z zewnątrz informacje zostają przez nas zapamiętane. Co więcej, zapomnieniu może ulec spora część już przyswojonego materiału. Stanem idealnym byłoby pamiętanie wszystkich informacji, których kiedykolwiek się uczyliśmy oraz wszystkich zdarzeń, w których uczestniczyliśmy. Dlaczego właściwie dochodzi do zapominania pewnej części z, wydawać by się mogło, dobrze zapamiętanego materiału?
W literaturze wyróżnić można trzy wyjaśnienia procesu zapominania. Pierwsze z nich mówi o rozpadzie śladu pamięciowego (Jagodzińska, 2008). Zakłada ono stopniowe zatarcie oraz rozpad śladu pamięciowego, który nie jest wykorzystywany. Autorem tej hipotezy, nazwanej „prawem nieużywania”, jest Thorndike (1914, za: Jagodzińska, 2008). Ważną rolę pełni tu zarówno czas od momentu zarejestrowania wspomnienia, jak i podejmowana przez podmiot aktywność. Omawiane wyjaśnienie stało się przedmiotem dużej krytyki związanej z brakiem uwzględnienia wielu procesów mających miejsce w czasie przechowywania informacji w pamięci.
Obecnie hipoteza ta rozpatrywana jest z perspektywy procesów neuronalnych, jako osłabienie siły połączeń między komórkami nerwowymi oraz zachodzące w neuronach zmiany chemiczne (Anderson, 1998).
Inne wyjaśnienie przyczyn zapominania odwołuje się do zjawiska interferencji, a więc zakłócenia przyswajania nowej wiadomości przez inny materiał. Wyróżnić można interferencję proaktywną, w przypadku której zapamiętany wcześniej materiał utrudnia przyswajanie nowych informacji, oraz interferencję retroaktywną, gdzie nowe informacje zakłócają pamiętanie materiału wcześniejszego. W codziennym życiu mamy do czynienia z wieloma przykładami interferencji. Po gruntownych porządkach uporczywie szukamy określonych przedmiotów w ich dawnym miejscu, ciężko nam się również przyzwyczaić do zmiany organizacji komunikacji miejskiej. Im mocniej utrwalone są interferujące informacje, tym zjawisko interferencji jest silniejsze.
Ostatnia, najbardziej popularna ostatnio hipoteza traktuje zapominanie jako brak dostępu do materiału pamięciowego. Zgodnie z tym wyjaśnieniem interferencja nie skutkuje całkowitą utratą danego materiału, a jedynie utrudnieniem w jego wydobywaniu. Zgodnie z tym rozumieniem materiał, który został utrwalony jest już stale przechowywany w pamięci. Całkowite zapomnienie może wystąpić tylko w pamięci sensorycznej lub krótkotrwałej, które stanowią początkowe etapy procesu pamięciowego (Jagodzińska, 2008).
Pamięć oraz zapominanie są złożonymi procesami poznawczymi, na które wpływ mają różne czynniki. Obecnie przyjmuje się, że w zależności od przypadku zapominanie w wielu sytuacjach jest skutkiem któregoś z powyższych wyjaśnień.
- Źródła
- Anderson, J. R. (1998). Uczenie się i pamięć. Integracja zagadnień (przekł. E. Czerniawska). Warszawa: WSiP.
- Jagodzińska, M. (2008). Psychologia pamięci. Badania, teorie, zastosowania. Gliwice: Wydawnictwo Helion.
- Thorndike, E. L. (1914). The psychology of learning. New York: Teachers College.