Przerzutność, podobnie jak omówiona w jednym z poprzednich artykułów podzielność, stanowi jeden z aspektów uwagi. Jest to zdolność mózgu do dynamicznego przełączania się pomiędzy dwoma różnymi zadaniami. Za każde z nich odpowiedzialne są niezależne procesy przetwarzania informacji (Jersild, 1927; za: Nęcka, Orzechowski, Szymura, 2006).
Dzięki przerzutności uwagi możemy w sposób szybki i efektywny adaptować się do różnych, napotykanych w codziennym życiu sytuacji – w pracy, na uczelni, czy nawet w warunkach domowych. Jest ona konieczna do właściwego funkcjonowania. Gdy lektura książki zostanie przerwana przez dzwonek do drzwi, po chwili przeznaczonej na powitanie niespodziewanego gościa, jesteśmy w stanie bez większych problemów na nowo zagłębić się w losy ulubionego bohatera. Również typowa praca biurowa stanowi idealny przykład przerzutności uwagi – płynnie przełączamy się pomiędzy odbieraniem telefonów, odczytywaniem maili i dokonywaniem obliczeń.
Z perspektywy naszego mózgu oznacza to każdorazowo zatrzymanie jednego procesu poznawczego i uruchomienie alternatywnego. Wiąże się to zazwyczaj z poniesieniem tzw. kosztów poznawczych – na wykonanie jednego zadania potrzebujemy więcej czasu, często zwiększa się również ryzyko popełnienia błędu.
Badania w paradygmacie przełączania się pomiędzy zadaniami zapoczątkowane zostały przez Jersilda w 1927 roku (za Nęcka, Orzechowski, Szymura, 2006). Przeprowadzony przez niego eksperyment wymagał od badanych osób wykonywania prostych działań matematycznych na przedstawionych zbiorach dwucyfrowych liczb. Jeden z wariantów zadania uwzględniał konieczność zastosowania przerzutności uwagi, drugi stanowił natomiast jednorodny proces myślowy. Głównym zaobserwowanym wynikiem było wystąpienie wyraźnych różnic jakościowych pomiędzy obiema wersjami. Bardziej skomplikowana metoda dokonywania obliczeń wywołała poniesienie określonych kosztów poznawczych – badani potrzebowali więcej czasu na ukończenie zadania. Zachowanie niezmienionej rozciągłości w czasie wpływało natomiast na zwiększenie ilości popełnianych błędów.
Co ciekawe, nie każde przełączenie się pomiędzy procesami wpływa na pogorszenie ich przebiegu lub rezultatu. Przykładowo, intensywną pracę umysłową zaleca się przerywać ćwiczeniami fizycznymi. Ułatwiają one ponowne skupienie się na problemie i znacząco zwiększają efektywność przetwarzania informacji. Naukę do ważnego egzaminu warto więc podzielić na mniejsze partie, rozdzielone przebieżką po parku lub wykonaniem krótkiego treningu w domowych warunkach.
Również przerzutność uwagi zastosowana w przypadku dwóch różnych procesów myślowych nie musi oznaczać ich automatycznego pogorszenia. Jeśli są one stosunkowo odmienne od siebie, to w rozumieniu naszego umysłu nie stanowią dla siebie konkurencji. Problem pojawia się w momencie, w którym zachodzi konieczność przetwarzania tego samego kompletu danych, jednak według odmiennych reguł.
Prowadzone obecnie badania nad przerzutnością uwagi zmierzają do ustalenia wielkości ponoszonych kosztów poznawczych. Głębsze poznanie charakteru zjawiska pomoże w usprawnieniu ich redukcji, co umożliwi nam sprawniejsze funkcjonowanie na co dzień.
- Literatura
- Jersild, A.T. (1927). Mental set and shift. Archives of Psychology, 89, str.5–82
- Nęcka, E., Orzechowski, J., Szymura, B. (2006). Psychologia poznawcza. Warszawa: PWN. str. 183-185
- http://naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news%2C27496%2Cprzerzutnosc-uwagi-zwiazana-z-chwilowa-nieuwaga.html
- https://www.poradnikzdrowie.pl/zdrowie/psychiatria/zaburzenia-funkcji-poznawczych-pamieci-uwagi-myslenia-i-postrzegania-aa-45Kx-nGES-qbJE.html
- https://kreatywnapedagogika.wordpress.com/2017/02/04/jak-pracowac-z-uczniem-majacym-zaburzenia-koncentracji-uwagi/