Niemal do połowy XX wieku sen uważany był powszechnie za zjawisko pasywne. Sądzono, że zapadnięcie w sen powoduje ustanie zachodzących w mózgu procesów – niczym odłączenie zasilania od urządzenia elektrycznego. Obecnie zdajemy sobie sprawę z faktu, że organ ten pozostaje niezwykle aktywny również podczas nocnego odpoczynku. Co więcej, odpowiednia dawka snu jest niezbędna do życia i prawidłowego funkcjonowania w codziennych sytuacjach.
Dobowe zapotrzebowanie na sen zależne jest od wieku i indywidualnych predyspozycji każdego z nas. Mało tego, bywa zależne od prowadzonego trybu życia. Może wzrosnąć, jeśli w minionych dniach nie spaliśmy wystarczająco długo. Dochodzi wówczas do powstania tzw. długu sennego. Organizm zaczyna wysyłać nam sygnały, informujące o nieprawidłowościach – w ciągu dnia towarzyszy nam senność i apatia, doświadczamy też różnego rodzaju zaburzeń procesów poznawczych. Prostym lekarstwem na wymienione dolegliwości jest po prostu odespanie “długu”. Wbrew powszechnemu poglądowi, nawet na przestrzeni kilku lat, nie jesteśmy w stanie zmniejszyć naszego osobistego dobowego zapotrzebowania. Możemy przyzwyczaić się do zaburzonego rytmu dnia, jednak czas reakcji na bodźce, zdolność do efektywnego osądu sytuacji i inne funkcje poznawcze pozostają w pewnym stopniu osłabione. Chroniczne niedobory snu prowadzą do upośledzenia funkcji percepcyjno-motorycznych, co zostało dowiedzione w licznych badaniach naukowych. Z artykułu opublikowanego przez A. M. Williamsona i A. Feyer na łamach Occupational and Environmental Medicine (2000) wynika, że osoby dotknięte różnego rodzaju zaburzeniami snu, poproszone o wykonanie prostych zadań uwzględniających koordynację na linii ręka-oko radzą sobie z nimi równie źle, a niekiedy nawet gorzej, niż jednostki będące pod wpływem alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych. Podobne wnioski wyciągnąć można na podstawie prób badawczych z użyciem symulatora jazdy (M. E. Howard i in.). Niewyspani kierowcy częściej przyczyniają się do powstawania wypadków drogowych. Jedną z przyczyn jest znaczące ograniczenie zdolności odbierania bodźców wizualnych, które nie znajdują się na wprost naszych oczu.
Zmęczenie powoduje również spowolnienie reakcji i zmniejszenie precyzji – warunków niezbędnych do prowadzenia pojazdów zgodnie z zasadami bezpieczeństwa ruchu drogowego.
Długotrwały brak snu skutkuje upośledzeniem zdolności do podejmowania decyzji i wydawania sądów. Ma także niebagatelny wpływ na ludzką pamięć krótko- i długotrwałą. Przyswojenie nowych informacji przysparza nam niemałych trudności, podobnie jak przywołanie faktów zakodowanych przez nas w bliższej bądź dalszej przeszłości.
Korelację pomiędzy długością nocnego odpoczynku, a efektywnością procesów zapamiętywania potwierdzają badania przeprowadzone na uczniach szkół srednich przez Wolfsona i Carskadona w 1998 roku.
Odpowiednia ilość snu to warunek konieczny dla zachowania zdrowia psychicznego i fizycznego. Należy pamiętać, że wpływa ona nie tylko na prawidłowe funkcjonowanie mózgu, ale również pozostałych elementów układu nerwowego oraz układu immunologicznego i mięśniowo-szkieletowego.
- Źródła:
- Howard, M. E., Jackson, M.L., Berlowitz, D., O’Donoghue, F., Swann, P., Westlake, J. et al. (2013). Specific sleepiness symptoms are indicators of performance impairment during sleep deprivation. Accident Analysis & Prevention, 62, str. 1-8.
- Williamson, A. M., Feyer, A. (2000). Moderate sleep deprivation produces impairments in cognitive and motor performance equivalent to legally prescribed levels of alcohol intoxication.
- Occupational and Environmental Medicine, 57, str. 649-655
- Wolfson, A. R., Carskadon, M. A. (1998). Sleep Schedules and Daytime Functioning in Adolescents. Child Development, 69, str. 875-887.
- http://www.ninds.nih.gov/disorders/brain_basics/understanding_sleep.htm#top